Türkler ve Develer
Türklere sürekli sorulan '' siz deveye mi biniyorsunuz? '' sorusu hakaret olarak kabul edilse de çok ciddi bir tarihi mirasın etkisidir. Öncellikle Camel kelimesinin tarihi kökenini inceleyecek olursa Arapça olan ama bir Türk'ün devesine verdiği kamil kelimesinden İngilizceye geçmesi ile başlatmak gerekir.
Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Cezayir beyler beyini yönetmek için atanmış ünlü bir deniz korsanıydı zamanında Barbaros'un üst olarak kullandığı korsanların en kalitelilerinin yetiştirdiği Cezayir'den demir alan gemileri ile okyanusa açılıp, Amerikan gemilerine kan kusturuyordu.
Eylül 1795'te ABD bu tehdide karşı bir anlaşma yapmaya karar verdi. Osmanlı İmparatorluğu ile antlaşmak isteyen Amerikaya nam-ı diğer Hasan Dayı : Sultan sizin muhatabınız değildir, sizin başkanınız bizim paşamıza denktir diyerek antlaşmayı kendi aralarında yapılacaklarını söyler ve teklif zoraki kabul edilir. Bu anlaşmaya göre ABD, Cezayir'deki esirlerin iadesi ve gerek Atlas Okyanusu'nda, gerekse Akdeniz'de ABD sancağı taşıyan hiçbir tekneye dokunulmaması karşılığında, 642.000 altın ve yılda 12.000 Osmanlı altını (21.600 dolar) ödeyecekti. Dili Türkçe olan ve 22 maddeden oluşan anlaşmaya, Amerika Birleşik Devletleri adına Joseph Donaldson ve Osmanlı İmparatorluğu adına Cezayir Beylerbeyi Cezayirli Hasan Paşa nam-ı diğer Hasan Dayı imza koydular. Bu, ABD'nin iki asrı aşkın tarihinde, yabancı bir dille imzalanan tek anlaşması olduğu gibi, yabancı bir devlete vergi ödenmesini kabul eden tek ABD belgesidir. ABD, 22 maddelik bu antlaşmaya 1818 yılına kadar bağlı kalıp vergi ödemiştir.
Antlaşma metninin orijinali bu gün Yale Üniversitesindedir : http://avalon.law.yale.edu/18th_century/bar1796t.asp
Rasim Efendi ise bu antlaşmaya canından çok sevdiği devesi ile gelmiştir. Devesini o kadar çok sevmektedir ki ona birde isim vermiştir. Kamil isimli deve Amerikalılar tarafından oldukça dikkat çeker nitekim Amerikalı heyet hayatlarında hiç deve görmemişlerdir. Ne cins bir hayvan olduğu sorulduğunda can yoldaşını deve olarak değil, Kamil olarak tanır. Amerikan İngilizcesine Kamil, telaffuz ile kemıl , yazılışı Camel girmiş olur.
Aynı süreçte Kızılderililer ile savaş halinde bulunan Amerika süvarileri kıtayı iyi bilen ve sürekli çöllerde direniş gösteren Kızılderililer ile bir türlü başa çıkamazlar, çölün ağır koşullarında zorlanan süvariler bu durumu yetkililere bildirdiklerinde, Amerikan savaş heyeti çölde rahat hareket edebilmek için arayış içerisine girer. İşte bu durumda akıllarına çöl koşullarına dayanabilen develer daha doğrusu kamiller onların değişiyle Camel lar akıllarına gelir.
Artık deve ihracatına karar veren Amerika savaş heyeti araştırmaları sonucu Osmanlı İmparatorluğuna deve ihracatı için başvurmaya karar verir. 1855 yılında David Dixon Porter komutasında ki Amerikan gemisi İstanbul kıyılarına 30 adet deve almak için yanaşır.
Sultan ile Lala arasında tarihi, meşhur bir konuşma geçer.
-Abdülmecit: Lala bu gelen kim ola?
-Lala: Devletlim Amerika Birleşik Devletleri derler namına. (Abdülmecit şaşırır)
-Abdülmecit: Tek başlarına gemi alamamışlarda , birleşmişlerde mi almışlar? Kimdir bu Amerika? Ne isterler bizden?
Amerika bir yandan da korsanları ile baş edemediği Osmanlı makamları ile resmi olarak görüşebilmek için develeri başkentten almayı tercih etmiştir.
Develer ve diplomatik atılımlardan sonra geriye tek bir ihtiyaç kalır, develer ile ilgilenecek olan bakıcılar. Maceracı Türkler ve sonradan Müslüman olup hacca gitmiş muzip kişiliği ile bilinen Hacı Ali , Rum Yorgo Karalambo ve İlyas Calleş develer ile yola çıkarlar.
Çoğu çoban Amerika'ya gelince birden ortadan kaybolur, geriye sadece beş çoban kalmıştır. İki müslüman Türk ise Teksas'ın uçsuz bozkırlarını görünce vatan özlemleri ağır basar ve altı ay çalıştıktan sonra yurtlarına geri dönerler.
Geriyi bir tek Hacı Ali, Yorgo Karalambo ve İlyas Calleş kalmıştır. Develerin umulanı verememesi, üremeyi ret etmesi gibi nedenlerden dolayı develer savaştan çekilir. Develer satılır ve farklı amaçlar için kullanılmaya başlar. Çobanları da onlarını takip etmek zorundadır, Vahşi Batıda bildikleri tek iş budur.
Yorgo Karalambo, Los Angeles'ta kalır ve seyislik yapar. Viski düşkünlüğü yüzünden başı sıkça derde girer. 1867 yılında Amerikan vatandaşı olup George Allen adını alır. 1913 yılında Kaliforniya'da vefat eder.
İlyas Calleş adlı Rum ise kısa süre deve çobanlığı yaptıktan sonra Meksika savaşlarına katılır ve Sonora Calune bölgesine yerleşip siyaset ile içli dışlı bir yaşam sürer. Osmanlıdan gelen bu deve çobanı Rum'un oğlu Plutarco Elias Calles,1924 yılında Meksika'nın El Turko lakabı ile bilinen Cumurbaşkanı olacaktır.
.
El Turko , Ulusal Devrimci Parti'yi (PNR) kurdu. Bu parti 1946 yılında Kurumsal Devrimci Parti (PRI) adını alarak 2000'e kadar Meksika'da iktidarı elinde tuttu.
Hacı Ali bir süre Los Angeles limanı ve şehir arasında develeri ile taşımacılık yaptı. Altına hucum devrinde ise bir maceraya daha atılarak madencilik yapmış ama pekte başarılı olamamıştır. Arizona'ya yerleşip, 1880 yılında Amerikan vatandaşlığına geçer. Tucson'lu Gertrudis Serna ile evlenir ve iki çocuk babası iken ailesini terk edip Quartzite kasabasına yerleşir. 1902 yılında fakirlik içinde hayata veda etmiştir.
Ama Hacı Ali'nin maceracı ve kahraman kişiliği asla unutulmamıştır. İ-10 otoyolu üzerinde Kalifornia'dan Arizona'ya geçtikten yaklaşık 30 mil sonra bulunan mezarına sahip çıkılıp kendisine birde anıt yapılmıştır. Osmanlı'nın maceracı kovboyunun son durağı ..
Mezarında Şöyle Yazar : Hi Jolly'nin son kampı. 10 Şubat 1856'da bu ülkeye geldi. Deveci, denkçi ve kılavuz olarak 30 yıldan fazla Birleşik Devletler Hükümeti'ne doğrulukla hizmet etti. Her yıl ocak ayında Quartzsite'de Hacı Ali adına düzenlenen festivalde geçit töreni, deve yarışları ve konserler düzenlenmektedir.
Hacı Ali ordu üzerinde öyle bir etki bırakmıştır ki askerler onunla fotoğraf çektirerek savaşa uğurlanmıştır. Hacı Ali'nin mezarının yanında gördüğünüz, Kit Carson, Buffalo Bill Cody ve Ulysses S. Grant gibi isimlerin yakın dostu San Pasqual Amerika'nın Milli kahramanlarından Edward Fitzgerald.
Hacı Ali karşımıza farklı bir yerde de çıkar : Red Kit, silahşörler silahşörü isimli maceranın içerisinde yer alan "devenin hazinesi" isimli kısa öykü.. Çölde namaz kılmakta iken Red Kit kendisini görür ve bir dizi olay gelişir. Finalde Hacı Ali, "ben yalnız bir hacıyım, Mekke'den çok uzaklarda .." der.
Cezayirli Gazi Hasan Paşa, Cezayir beyler beyini yönetmek için atanmış ünlü bir deniz korsanıydı zamanında Barbaros'un üst olarak kullandığı korsanların en kalitelilerinin yetiştirdiği Cezayir'den demir alan gemileri ile okyanusa açılıp, Amerikan gemilerine kan kusturuyordu.
 |
| Trablus Antlaşması |
Antlaşma metninin orijinali bu gün Yale Üniversitesindedir : http://avalon.law.yale.edu/18th_century/bar1796t.asp
Rasim Efendi ise bu antlaşmaya canından çok sevdiği devesi ile gelmiştir. Devesini o kadar çok sevmektedir ki ona birde isim vermiştir. Kamil isimli deve Amerikalılar tarafından oldukça dikkat çeker nitekim Amerikalı heyet hayatlarında hiç deve görmemişlerdir. Ne cins bir hayvan olduğu sorulduğunda can yoldaşını deve olarak değil, Kamil olarak tanır. Amerikan İngilizcesine Kamil, telaffuz ile kemıl , yazılışı Camel girmiş olur.
Aynı süreçte Kızılderililer ile savaş halinde bulunan Amerika süvarileri kıtayı iyi bilen ve sürekli çöllerde direniş gösteren Kızılderililer ile bir türlü başa çıkamazlar, çölün ağır koşullarında zorlanan süvariler bu durumu yetkililere bildirdiklerinde, Amerikan savaş heyeti çölde rahat hareket edebilmek için arayış içerisine girer. İşte bu durumda akıllarına çöl koşullarına dayanabilen develer daha doğrusu kamiller onların değişiyle Camel lar akıllarına gelir.
 |
| David Dixon Porter |
Sultan ile Lala arasında tarihi, meşhur bir konuşma geçer.
-Abdülmecit: Lala bu gelen kim ola?
-Lala: Devletlim Amerika Birleşik Devletleri derler namına. (Abdülmecit şaşırır)
-Abdülmecit: Tek başlarına gemi alamamışlarda , birleşmişlerde mi almışlar? Kimdir bu Amerika? Ne isterler bizden?
Kısa süre sonra Amerikalıların niyeti anlaşılır ve 30 adet deve satın alımı için başvuruda bulunurlar. Abdülmecit, Amerikalı heyete 2 adet fazladan deve hediye eder. Bu tarihimizde Amerika Birleşik Devletlerine verdiğimiz ilk ve tek askeri hibedir. Ayrıca Amerikanın kabul ettiği tek askeri hibe olarak da bilinir.
Amerika bir yandan da korsanları ile baş edemediği Osmanlı makamları ile resmi olarak görüşebilmek için develeri başkentten almayı tercih etmiştir.
Develer ve diplomatik atılımlardan sonra geriye tek bir ihtiyaç kalır, develer ile ilgilenecek olan bakıcılar. Maceracı Türkler ve sonradan Müslüman olup hacca gitmiş muzip kişiliği ile bilinen Hacı Ali , Rum Yorgo Karalambo ve İlyas Calleş develer ile yola çıkarlar.Çoğu çoban Amerika'ya gelince birden ortadan kaybolur, geriye sadece beş çoban kalmıştır. İki müslüman Türk ise Teksas'ın uçsuz bozkırlarını görünce vatan özlemleri ağır basar ve altı ay çalıştıktan sonra yurtlarına geri dönerler.
Geriyi bir tek Hacı Ali, Yorgo Karalambo ve İlyas Calleş kalmıştır. Develerin umulanı verememesi, üremeyi ret etmesi gibi nedenlerden dolayı develer savaştan çekilir. Develer satılır ve farklı amaçlar için kullanılmaya başlar. Çobanları da onlarını takip etmek zorundadır, Vahşi Batıda bildikleri tek iş budur.
Yorgo Karalambo, Los Angeles'ta kalır ve seyislik yapar. Viski düşkünlüğü yüzünden başı sıkça derde girer. 1867 yılında Amerikan vatandaşı olup George Allen adını alır. 1913 yılında Kaliforniya'da vefat eder.
İlyas Calleş adlı Rum ise kısa süre deve çobanlığı yaptıktan sonra Meksika savaşlarına katılır ve Sonora Calune bölgesine yerleşip siyaset ile içli dışlı bir yaşam sürer. Osmanlıdan gelen bu deve çobanı Rum'un oğlu Plutarco Elias Calles,1924 yılında Meksika'nın El Turko lakabı ile bilinen Cumurbaşkanı olacaktır.
.
 |
| Plutarco Elías Calles |
 |
| Hacı Ali ve Eşi |
Ama Hacı Ali'nin maceracı ve kahraman kişiliği asla unutulmamıştır. İ-10 otoyolu üzerinde Kalifornia'dan Arizona'ya geçtikten yaklaşık 30 mil sonra bulunan mezarına sahip çıkılıp kendisine birde anıt yapılmıştır. Osmanlı'nın maceracı kovboyunun son durağı ..
Mezarında Şöyle Yazar : Hi Jolly'nin son kampı. 10 Şubat 1856'da bu ülkeye geldi. Deveci, denkçi ve kılavuz olarak 30 yıldan fazla Birleşik Devletler Hükümeti'ne doğrulukla hizmet etti. Her yıl ocak ayında Quartzsite'de Hacı Ali adına düzenlenen festivalde geçit töreni, deve yarışları ve konserler düzenlenmektedir.
 |
| Hacı Alinin Mezarı |
 |
| Hacı Alinin Mezarı |
Hacı Ali karşımıza farklı bir yerde de çıkar : Red Kit, silahşörler silahşörü isimli maceranın içerisinde yer alan "devenin hazinesi" isimli kısa öykü.. Çölde namaz kılmakta iken Red Kit kendisini görür ve bir dizi olay gelişir. Finalde Hacı Ali, "ben yalnız bir hacıyım, Mekke'den çok uzaklarda .." der.
 |
| Hacı Ali ve Red Kit |
Ardından gelişen süreçte Amerika'da sigara işine girmek isteyen bir dizi girişimci kaliteli bir tütün ithal etmeye karar verirler. Türk tütünleri artık Amerika'da dır. Şirket sigarası için bir isim ve sembol aramaktadır. Türkler ile ilgili bildikleri tek şey ise Hacı Ali'dir. Bu sebeple Hacı Ali den kalan ve yaşayan Joe isimli son deveyi satın almak ile işe başlarlar. Ardından sigaranın ismini Camel olarak belirleyip, sembolünü de deve Joe olarak seçerler.
Sigara üretildikten sonra bir dizi reklam kampanyası da düzenlenir. Hacı Ali'nin devesinin sırtına sigaralar yüklenerek satılmıştır. Amerikan halkı develere o kadar yabancıdır ki sigara içmeyenler bile Joe'i görmek için sigara almaya gelmiştir.
İşte her köşe başında bulabileceğiniz Camel sigaralarının üzerinde ki Camel isimli deve Amerikaya haraç kesen Rasim Efendilerin devesinin ismi ile ,Kızılderililer karşı savaşmak için Osmanlıdan alınan Joe isimli deveden gelmektedir. Joe öldükten sonra ise yakılarak küllerini Hacı Ali'nin mezarının baş ucuna gömmüşlerdir.
Seneler sonra Joe tekrar gündeme gelir onlar Joe ile ilgili başarıyı hiç unutmamışlardır. Bu sebeple yeni bir reklam kampanyasına imza atarak Old Joe'u tekrar piyasaya ..
0 yorum:
Yorum Gönder